กาแฟ ถ้าทำถูกวิธี ยังไงก็ดีงาม
Coffee Philosophy, Seisha-Hicchu, ZEN
การที่กาแฟแก้วนึงจะออกมาดีได้ ทุกอย่างต้องดีทั้งหมด ทุกขั้นตอน ตั้งแต่เพาะปลูก เก็บเกี่ยว โปรเซส การขนส่ง เก็บรักษา การคั่ว การสกัด จนถึงการดื่ม ถ้ามีอย่างใดอย่างนึงผิดพลาดไป กาแฟจะออกมาดีได้ยากมาก ๆ
ในทางกลับกันถ้าทุกขั้นตอนดีหมดตั้งแต่ปลูกจนถึงดื่มกาแฟเข้าปาก มันไม่มีทางเลยที่กาแฟจะออกมาไม่ดี ฟังดูเป็นเรื่องที่มัน “แน่นอนอยู่แล้ว” ซึ่งมันก็ใช่จริง ๆ แหละ แต่ในความเป็นจริงมันไม่ใช่เรื่องง่ายเลยที่จะทำให้ทุกอย่างสมบูรณ์แบบ ในศาสตร์การยิงธนูญี่ปุ่น มีภาษิตว่า 正射必中・Seisha Hicchu แปลได้ว่า “วิธียิงธนูที่ถูกต้อง จะทำให้ลูกธนูเข้าเป้าเสมอ” ซึ่งก็คล้ายกับวาทะ และปรัชญาอื่น ๆ ของญี่ปุ่นที่มีความเป็น ZEN และสามารถตีความได้หลายรูปแบบ ซึ่งเราสามารถนำหลักการแบบ 正射必中・Seisha Hicchu มาใช้กับการทำกาแฟได้อย่างดี เพราะการยิงธนูมีความคล้ายกับกาแฟตรงที่เป็นเรื่องเรียบง่าย ที่มีรายละเอียดมหาศาล (ฟังดูย้อนแย้ง แต่คนทำกาแฟจะเข้าใจดี) ซึ่งเหมาะสำหรับการฝึกฝนทั้งทักษะ และจิตใจ
弓道と珈琲
ธนู และ กาแฟ
ถึงจะไม่มีประสบการณ์การยิงธนู แต่คนส่วนใหญ่ก็น่าจะจินตนาการวิธีการยิงธนูได้ไม่ยากเย็น เพราะเนื้อแท้ของการยิงธนูก็คือการเหนี่ยวสาย/คันธนูที่มีลูกธนูอยู่ และปล่อยให้ลูกธนูพุ่งไปข้างหน้า... ส่วนจะเข้าเป้ารึเปล่านั้นเป็นอีกเรื่องนึง
การดริปกาแฟก็เช่นกัน เป็นเรื่องเรียบง่าย แค่บดกาแฟใส่กระดาษกรอง และเทน้ำร้อนผ่านผงกาแฟ ก็เป็นอันจบ... ส่วนจะออกมาอร่อยรึเปล่านั้น ก็ต้องไปลองชิมกันดู
ถึงแม้ดูเผิน ๆ ทั้งธนู และกาแฟจะเป็นเรื่องเรียบง่ายมาก ๆ แต่รายละเอียดนั้นมีมากมาย ตั้งแต่เรื่องอุปกรณ์อย่างคัน และสายธนู ลูกธนู ท่าทางการยืน การจับ และเหนี่ยวสาย จนถึงปัจจัยภายนอกอย่างเช่นทิศทางลมขณะยิง ทุกอย่างส่งผลต่อการยิงทั้งหมด ซึ่งจะรู้ได้เมื่อได้มาลองยิงดูจริง ๆ เท่านั้น
กาแฟก็ไม่ต่างกัน เพราะตั้งแต่ก่อนการดริปอย่างการเลือกเมล็ดกาแฟ อุปกรณ์ต่าง ๆ เช่นดริปเปอร์ กระดาษกรอง เครื่องบด น้ำที่ใช้ดริป และปัจจัยแวดล้อมอย่างอุณหภูมิ และความชื้นขณะดริป ทุกอย่างล้วนส่งผลต่อการสกัดทั้งสิ้น
ดังนั้นการที่จะทำ “ทุกอย่าง” ให้ “ถูกต้อง” นั้น เป็นเรื่องที่ยากมาก ๆ แต่เราสามารถพยายามเพื่อเข้าใกล้วิธีการที่สมบูรณ์แบบได้ เพราะปรัชญาเบื้องหลัง 正射必中・Seisha Hicchu คือจุดเริ่มต้นของการเดินทางไปสู่ความ “งดงาม” ที่เกิดขึ้นจากการขัดเกลาทักษะ และจิตใจ
｢真｣の弓は偽らない
ธนูที่ “แท้จริง” ไม่ลวงหลอก
ทั้งการยิงธนู และกาแฟ เป็นเรื่องของทักษะล้วน ๆ ไม่มีดวงปน อย่างน้อยคนที่เชื่อแบบนี้จะเป็นคนที่มุ่งหน้าขัดเกลาฝีมือ และเฟ้นหา “วิธีการ” ที่สร้างผลงานออกมาให้ดีที่สุด
ในรายละเอียดมากมายของการทำกาแฟ ยิงธนู หรือทักษะอื่น ๆ จะมี “วิธีที่ถูกต้อง” สำหรับขณะ ๆ นึงอยู่ อย่างเช่นสำหรับกาแฟตัวนึงจะมีวิธีดริปที่ทำให้กาแฟตัวนั้นเปล่งประกายที่สุด หรือวิธีคั่วที่จะดึงศักยภาพของกาแฟตัวนั้นออกมาให้มากที่สุด
กาแฟ Score 100 เต็มนั้นเป็นอุดมคติฉันใด “วิธีการ” ที่ทำให้ได้กาแฟที่สมบูรณ์แบบก็เป็นอุดมคติฉันนั้น... อุดมคติ(Ideal) ไม่ได้เป็นสิ่งที่เราต้องไปให้ถึง แต่เป็นเหมือนดาวเหนือที่ทำให้เรายังอยู่ใน “เส้นทาง(道)” ของการพัฒนา
การเชื่อว่าวิธีการที่ถูกต้องจะนำมาซึ่งผลลัพท์ที่ดีเสมอ ก็คือการเชื่อในหลักของการกระทำ... ถ้าทำถูก ผลจะดี ในทางตรงข้าม ถ้าผลออกมาไม่ดี ก็ไม่ได้เป็นเพราะอย่างอื่น แต่เป็นเพราะเราทำอะไรบางอย่างไม่ถูกเอง
การไม่โทษออกนอกตัว จะทำให้เราอยู่ในเส้นทางของการพัฒนาตนเองอยู่ตลอดเวลา แม้แต่ในเวลาที่กาแฟไม่อร่อยเพราะเมล็ดกาแฟ ก็เป็นเพราะเรา “เลือก” กาแฟไม่เหมาะเอง ไม่ได้เป็นเพราะใคร
ดังนั้น ถ้าวิธียิงธนูของเราถูกต้อง ลูกธนูจะเข้าเป้าแน่นอน... ถ้าวิธีทำกาแฟของเราถูกต้อง กาแฟจะอร่อยแน่นอน ซึ่งมันจะ “ดีงาม” ขึ้นไปอีก ถ้านอกเหนือจาก “วิธีการ” แล้ว “หัวใจ” เราก็ยังถูกต้องด้วย
｢善｣は、平常心に宿る
“ความดี” คือใจที่ไม่หวั่นไหว
ในโลกของการยิงธนู(แบบ Kyudo) นั้นไม่มีศัตรู มีแค่นักธนู กับเป้าหมายเท่านั้น ศัตรูที่แท้จริงคือ จิตใจที่หวั่นไหว ฟุ้งซ่านต่างหาก... การดริปกาแฟก็เช่น
ในช่วงที่เราเพิ่งเริ่มหัดดริปกาแฟ(หรือยิงธนู) ทุกการเคลื่อนไหวจะเต็มไปด้วยความคิด... “ล้างกระดาษยังไงให้ทั่วนะ” “รินน้ำแค่นี้พอรึยัง” “รินแรงเกินไปรึเปล่า” “ยกดริปเปอร์ออกได้ยัง” หรือแม้แต่ความคิดที่ไม่เกี่ยวกับการดริปกาแฟเลยก็ลอยเข้ามาในหัวอยู่เรื่อย ๆ
เรียกได้ว่าเรา “หลุด” ออกจากปัจจุบันบ่อยมาก ๆ และนี่แหละที่ทำให้จิตใจหวั่นไหว ไม่นิ่งสงบ การ “รู้” จะทำให้จิตใจเปลี่ยนจากสภาวะ “หลุด” กลับมาอยู่กับปัจจุบันได้ การกลับมาอยู่กับตัวเอง กับปัจจุบันขณะ คือการ “ขัดเกลาจิตใจ” ในแบบของ ZEN
ซึ่งสำหรับการยิงธนู การขัดเกลาจิตใจถือเป็นจุดประสงค์ที่แท้จริง ยิ่งกว่าการยิงธนูให้เข้าเป้าซะอีก... ในทำนองเดียวกัน เราสามารถใช้การดริปกาแฟเพื่อ “ขัดเกลาจิตใจ” ให้มั่นคง ไม่หวั่นไหวได้อย่างดีเลย
ในปรัชญาการยิงธนู “จิตใจที่ไม่หวั่นไหว” คือ “ความดี/ความถูกต้อง” ซึ่งเป็นความถูกต้องในระดับของจิตใจ ไม่ใช่แค่วิธีการ ซึ่งเมื่อทั้ง “วิธีการ” ที่ถูกต้อง รวมกับ “จิตใจที่ไม่หวั่นไหว” ก็จะเกิด “ความงดงาม”
｢美｣は、「真」と「善」の結晶
“ความงดงาม” คือภาพสะท้อนของ “วิธีการ” และ “จิตใจ” ที่ถูกต้อง
เชื่อว่าหลายคนคงเคยเห็นพิธีชงชา หรือการยิงธนูแบบญี่ปุ่น ทุก ๆ การเคลื่อนไหว(โดยเฉพาะระดับอาจารย์)นั้นมันช่างดูไหลลื่น ในขณะเดียวกันก็สงบนิ่ง ดูแล้วชวนให้จิตใจสงบตามไปด้วย ถ้าจะให้อธิบายเป็นคำเดียวก็คือ “งดงาม”
แน่นอนว่า ถ้าท่าสวย แต่กาแฟไม่ได้เรื่อง ก็ไม่มีประโยชน์ เหมือนกับท่ายิงธนูเท่ห์มาก แต่ยิงไม่เข้าเป้า... ในขณะเดียวกัน ถ้าใจไม่นิ่ง ร่างกายก็จะไม่นิ่ง สายน้ำจะไม่สม่ำเสมอ มือจะสั่น รินน้ำไม่แม่น ภาพที่ออกมาก็ไม่สวยงาม
“ความงดงาม” คือสิ่งที่เกิดขึ้นจากความชำนาญใน “ทักษะ” อย่างมาก จนถึงขั้นเคลื่อนไหวได้โดย “ไร้ความคิด” ซึ่งมันก็คือสิ่งที่แสดงออกมาจากการมีทั้ง “วิธีการ” และ “จิตใจ” ที่ถูกต้องนั่นเอง เป็นผลจากการขัดเกลาทั้งทักษะ และจิตใจมาอย่างต่อเนื่องยาวนาน
結論
สรุป
กาแฟ ธนู หรือศิลปะอื่น ๆ นั้นนอกจากจะสร้างสรรผลงานที่งดงามให้กับโลกแล้ว ยังเป็นเส้นทางให้เราพัฒนาตัวเองไปสู่การเป็นมนุษย์ที่ดีขึ้นได้อีกด้วย
สำหรับกาแฟที่หลายคนดริปทานกันเป็นกิจวัตรทุกวัน ถ้าเอาหลักการของการยิงธนูมาปรับใช้ นอกจากจะได้พัฒนาฝีมือการทำกาแฟแล้ว เรายังได้เครื่องมือให้การฝึกฝนจิตใจให้ดีงามอีกด้วย
สำหรับคนที่ทำกาแฟเป็นอาชีพ “ความงดงาม” ทั้งทางกาย และใจในขณะดริปกาแฟนั้นน่าจะช่วยให้คนที่นั่งหน้าบาร์มีความสุขขึ้นได้มากเลยทีเดียว ในขณะเดียวกันตัวคนทำกาแฟเองก็มีความสุขกับการคราฟท์ประสบการณ์ที่ดีงามให้กับทั้งตัวเอง และคนดื่มไปด้วย
เพราะประสบการณ์คืองานคราฟท์
Comments